Spreek Je Moerstaal Of Schaf Het Nederlands Af

Taalstrijd. Sommige Dingen Slaan Nergens op, zelfs geen varken. Gratis tangen aan het einde van dit verhaal.

Een diarree aan Engelse kreten vormt niet de krenten in de pap der Nederlandse taal. Zegt GJ die ‘onze’ moedertaal het liefst zo snel mogelijk inruilt. Maar eerst zegt GJ “Bah Ome Willem, Engelse diarree is vies.”

Mam en Pap – ons Ma en ons Pa – zijn allebei in de oorlog geboren en moeten op hun 14e gaan werken. Zo gaat dat in die tijd. Mijn vader spreekt een beetje Engels, mijn moeder niet. Een jaar of tien geleden, vlak voor Mam overleed, is de Brunaboekhandel omgebouwd tot The Read Shop. Mam weet niet hoe ze het moet uitspreken en noemt het consequent de Red-Shop. Het blijkt de opmaat voor grotere veranderingen.

Bijna iedereen in Rotterdam kent boekhandel Donner. Natuurlijk kan er het nodige aan verbeterd worden, maar de lokatie op de hoek van de Lijnbaan was subliem. Ineens wordt het onderdeel van een keten met de zielloze naam Polare. Daar lusten zelfs de ijsberen geen brood van. Na het lezen van de niet-polariserende bedrijfskreet “a world of books” [een wereld vol boeken, (waarvan 95 procent in het Nederlands)], ontbreekt het de Maasstad dus ook aan gemengde gevoelens. Heel Rotterdam wenst hartgrondig maar een ding: een snelle ondergang van en voor het ongeletterde mini-conglomeraat. Nou zijn Polarisraketten niet echt verfijnd om zoiets te bereiken, maar dat zijn atoomwapens die vanaf onderzeeboten worden afgeschoten nooit. Toch is dat mijn eerste associatie bij het horen van de nieuwe naam voor Donner.

Behulpzaam zijn ze bij Polare gelukkig nog steeds. Zoek je een Engels boek, bestellen ze het graag. Bij internetwinkel Amazon. Met dank aan de medewerker die zijn/haar mond voorbijpraat. Gelukkig gaat Polare snel bankroet en komt Donner terug. De Engelse ziekte is ondertussen niet meer weg te slaan.

Veel mensen herkennen maffe Engelse kreten zonder betekenis van het werk. Dat is niet alleen de schuld van onzeker management en goeroe’s die snel rijk willen worden. Als iemand tegen mij zegt “we moeten binnenkort even levelen”, zeg maar praten, weet ik al hoe laat het is. Je kunt ook nu zeggen wat je op je lever hebt, maar ik wil niet het risico lopen mijn toekomstige gesprekspartner in verwarring te brengen met een lange, lastige letterbrij zonder spaties, bijvoorbeeld het woord ‘assertiviteit’. Veel woorden, weinig wol en weer iemand die het niet snapt. Zelfde voor het [Corona] Outbreak Management Team, waarom kan dat niet in het Nederlands? Er staan levens op het spel. Ja echt, beste Ferd. G. Beheersen de hooggeleerde professoren hun eigen spraak dan niet? Als het maar ernstig genoeg is, praten zelfs bovenbazen hun moerstaal. “We hebben geen geld meer in kas voor de lonen (ook de onze)” is een stuk begrijpelijker dan “a total, company-wide liquidity challenge, effective immediately” of wat sommige trekpoppen ook verzinnen.

Ondertussen heeft zelfs de kiosk om de hoek een bordje op de deur dat ze graag Engelse boeken voor je bestellen. Da’s een doordenkertje, vermoed ik. Laten we er een multiple choicevraag van maken.

Hangt het bordje daar omdat:

  1. het internet zo gevaarlijk is of,
  2. het merendeel van de mensen in Nederland die Engelstalige boeken bestelt, onvoldoende Engels spreekt om het zelf te doen?

Toen GJ nog Gert-Jan heette en de jaren tachtig niet real-time ge-live-streamed werden, hadden wij thuis een krant. Vast niet de beste krant van Nederland, maar wel een degelijke. Niet alleen Mam en Pap lazen ‘m zonder enige moeite, ook de beide broertjes. Iets met een vruchtdragende boom en overhangende takken. Een van de vele goede dingen die ons Pa en Ma voor ons hebben gedaan. Aan het einde van de dag is gezond verstand het beste verstand. Leg dat als boer uit Brabant maar eens uit aan de moderne courant. Morgen probeer ik het.

Overigens is niet iedereen blij met het Outbreak Management Team. Inmiddels is er ook Team Red. Sorry Mam, dank je, hou van je, mis je.

Kopfoto gemaakt door Etienne Girardet, gevonden op Unsplash. Afbeelding is bewerkt.

Decemberlijstjes. Hoe de Vaderlandse Pers de Plank Misslaat

Waarin een klein kikkerlandje niet genoeg keuze heeft om zich fouten te veroorloven

December. Weer een top tig. Nederlandse boeken dit keer. Matig interessant, maar van achter naar voor én gemengd. Dus klik en weg.

Mijn teleurstelling in de polderpers is waarschijnlijk voor het leven. Bijna dagelijks komen er verse redenen binnen die mij tegenwerken in het ontdekken van meer positieve persgevoelens. Neem de Volkskrant, die een decemberlijst publiceert.

Het Nederlands omvat een klein taalgebied. Wil je weten wat er speelt in de wereld zonder een paar jaar – of voor altijd – te wachten, lees je beter in het Engels. Mijn respect voor de Volkskrant is daarom des te groter dat zij komt met een lijst van 51 beste boek voor 2018. Eerlijk gezegd heb ik geen idee waarom het exact 51 titels zijn. Misschien heeft de journalist een allergie voor 50 Tinten Grijs. Het kan ook zijn dat het aflopende jaar 51 volle weken telde. Hoe dan ook, het kan niemand schelen. Maak het de lezer makkelijk, verleid hun, gebruik ronde getallen.

Eerder deze week kwam ik op de website van de Amerikaanse omroep CBS een lijst tegen met de ongeveer 50 beste films van dit jaar, het kunnen ook TV series zijn geweest. De vormgeving was zo triest dat zelfs een holbewoner nog begrijpt dat het enige doel meer oogballen is. De makers geloven dat wij klikkneuzen er toch wel voor vallen. Als je – met gratis onleesbare vormgeving – voor iedere volgende film op de lijst moet klikken, verliezen zelfs onlinezombies alle interesse. Een klassiek voorbeeld van een domme, hebberige klikpublicatie. Journalisme is hier duidelijk niet het juiste woord. Gelukkig maar, want klik op het kruisje en schermpje dicht.

Daarnaast hou ik niet van lijstje die van laag naar hoog gaan. Een andere opsomming waarop ik stuitte bevatte de 150 beste films van 2018. Natuurlijk van achter naar voor. Daarmee geef je als schrijver een brevet van onvermogen af. Niemand is geinteresseerd in een film die voor 23 euro is gemaakt, bijeengebedeld middels een inzamelingsactie op internet. Hoog naar laag, dat willen wij klootjesmensen anders klinkt het afhaakalarm. De enige reden dat we blijven lezen, is omdat de journalist een interessante pen heeft. Door het pulp van het afgelopen jaar waden om het uiteindelijk niet eens te zijn met de keuze van de auteur, leidt nooit tot meer kliks. En dan heb je nog geluk, de winnaar is meestal weinig verrassend. Zeg nou zelf een reis van pauper pulp naar ach gossie is toch alleen interessant als het goed gekookt en opgediend wordt?

Onduidelijkheid is helemaal de hond in de pot. Toch doet de Volkskrant een poging. Het is zo cliche, maar The New York Times is echt een goede krant. Natuurlijk erger ik mij aan dat rare inschuifraam met commentaren. Je mening geven is meestal niet eens toegestaan, maar dat terzijde. De belangrijkste kritiek op hun maandelijkse boekenlijst blijft dat de samenstelling ondoorzichtig is. De scheiding tussen fictie en non-fictie – ik vertaal het als het verschil tussen vertellingen en boeken over kennis en feiten – is wel nuttig. Op de middelbare school moest ik een leeslijst samenstellen. Natuurlijk vluchtte ik in het magisch realisme. Romans zijn niks voor mij. Een van mijn favoriete boeken dit jaar is dan ook ‘Besmet Bloed‘ (mijn vertaling van Bad Blood). Een middelmatige blondine in een zwarte coltrui a la Steven Jobs houdt jarenlang investeerders (vooral oude grijze mannetjes) in Silicon Valley voor de gek. En helaas ook patienten.

De Volkskrant doet lijstjes anders. Gooi de boel gezellig bij elkaar en trek je niks aan van de diversiteit van je publiek. Vergeet vooral dat lezers een verhulwoord is voor klanten, als in boterham, hypotheek en krijsende kinderen. Romans zijn niet voor mij. Lijstjes van achter naar voren al helemaal niet. Wat vonden jullie leuk en waarom, dat wil ik weten. Binnen bepaalde grenzen natuurlijk. Verleid me met je pen. Er is nul spanning in een lijstje dat van achter naar voren gaat. Nederland heeft 17 miljoen mensen. Hoeveel daarvan schrijven? Zelfs al is het een promille, welk dertiende daarvan is leeswaardig? En dan nog, wat als het onderwerp niet mijn interesse heeft?

Als je wil dat mensen het lezen zodat robots binnenkort je werk overnemen, ga zo door. Anders moet je misschien eens nadenken over hoe je je een ambachtelijk produkt kunt leveren. En nee, nog meer plaatjes helpt niet.

Pssst. Wat ik dan wel weer leuk vind, is het doorleeslokkertje na afloop van de lijst. Keihard kort én krachtig: de drie beste boekomslagen van 2018. Jullie kunnen het wel, Volkskrant. Zolang jullie maar als lezers denken en niet kwijlen als machines die gecodeerd zijn om kliks te creeren. Daar krijg je geen blije lezers – en adverteerders van!

Kopfoto gemaakt door Patrick Tomasso, gevonden op Unsplash.
 

De allereerste rapper in het Nederlands

Amber Alert, een betere – en duidelijkere – naam konden ze blijkbaar niet verzinnen. Helaas vergaten de bedenkers dat we in Nederland wonen, waar we Nederlands spreken. Engels moet en zal het zijn, zelfs als niet iedereen die taal voldoende machtig is. Dat zou in eigen land ook niet nodig moeten zijn. Een Nederlands woord dat iedereen begrijpt is beter als je kinderen van een wreed lot zoals in Drs. P’s Dodenrit probeert te redden.

drs_p

“Terwijl de wolven mij verslinden denk ik dat is pech.
Ja Omsk is een mooie stad maar net iets te ver weg”

 

Het kan ook anders, vandaag is Drs. P (zonder punt) overleden. De allereerste rapper in het Nederlands, zo herinnert de VRT hem. Nederlandse moeder, Oostenrijkse vader en Zwitserse nationaliteit. Hij heeft nooit de Nederlandse nationaliteit aangevraagd. Waarom is niet helemaal duidelijk. Volgens Wikipedia omdat de Zwitsers hem tot tweemaal toe uit handen van de Duitsers, hielden. De tweede keer sleepten ze hem bijna letterlijk voor het vuurpeloton weg.

Diverse bronnen spreken elkaar tegen. Kunstbus komt met een iets andere verklaring. Midden in de Tweede Wereldoorlog schrijft Polzer een kinderverhaaltje over de ondeugende belhamels Dolf & Ben (Hitler & Mussolini) die een pak rammel van Oom Sam krijgen. De studentikoze verzetsdaad komt hem te staan op vier maanden gevangenis; de straf wordt met twee maanden verlengd omdat hij een kaartspel tekent met Mussolini en Hitler als jokers. Na zijn vrijlating vertrekt hij naar Zwitserland op zijn Zwitsers paspoort.

Hoe ironisch dan dat een van Nederlands grootste taalkunstenaars, die technisch nooit Nederlander is geweest, diep verweven zit in ons collectieve geheugen. Niemand kent hem en toch herkent iedereen hem. Prachtig gegoochel met woorden. Om een andere Nederlandse woordkunstenaar te parafraseren: “Rust zacht heer van stand.”

 

Drs P – Dodenrit

We rijden met de troïka door ‘t eindeloze woud
Het vriest een graad of dertig, het is winter en vrij koud
De paardehoeven knersen in de pasgevallen sneeuw
‘t Is avond in Siberie en nergens is een leeuw

We reizen met de kinderen, al zijn ze nog wat jong
Door ‘t eindeloze woud waarover ik zo-even zong
Een lommerrijk en zeer onoverzichtelijk terrein
Waarin men zich gelukkig prijst dat er geen leeuwen zijn

We zijn op weg naar Omsk, maar de weg daarheen is lang
En daarom vullen wij de tijd met feestelijk gezang
Intussen gaat zich iets bewegen in de achtergrond:
Iets donkers en iets talrijks en het lijkt me ongezond

Ze zijn nog vrij ver achter ons, ik zie ze echter wel
Het is een hele massa en ze lopen nogal snel
En door ons achterna te lopen halen zij ons in
Wat onvoordelig uit kan pakken voor een jong gezin

De donkere gedaanten zijn bijzonder vlug ter been
Ze lopen op vier poten, en ze kijken heel gemeen
Ze hebben grote tanden, dat is duidelijk te zien
Het zijn waarschijnlijk wolven en kwaadaardig bovendien

Al is de toestand zorgelijk, ik raak niet in paniek
Ik houd de moed erin door middel van de volksmuziek
We kennen onze bundel en we zingen heel wat af
Terwijl de wolven nader komen in gestrekte draf

Het is van hier naar Omsk nog een kleine honderd werst
‘t Is prettig dat de paarden net vanmiddag zijn ververst
Wel jammer dat de wolven ons toch hebben ingehaald
Men ziet de flinke eetlust die hun uit de ogen straalt

We doen heel onbekommerd en we zingen continu
Toch moet er iets gebeuren onder moeders paraplu
En zonder op te vallen overleg ik met mijn vrouw
“Wie moet er aan geloven,” vraag ik, “Toe, bedenk eens gauw”

“Moet Igor het maar wezen?”, “Nee, want Igor speelt viool”
“Wat vind je van Natasja?”, “Maar die leert zo goed op school!”
“En Sonja dan?”, “Nee, Sonja niet, zij heeft een mooie alt”
Zodat de keus tenslotte op de kleine Pjotr valt.

Dus onder het gezang pak ik het ventje handig beet
Daar vliegt hij uit de trojka met een griezelige kreet
De wolven hebben alle aandacht voor die lekkernij
Nog vierentachtig werst en o, wat zijn wij heden blij

We mogen Pjotr wel waarderen om zijn eetbaarheid
Want daardoor raken wij die troep voorlopig even kwijt
Zo jagen wij maar voort als in een gruwelijke droom
Ajo ajo ajo al in die hoge klapperboom

Daar klinkt weer dat gehuil en onze hoop is weer verscheurd
De wolven zijn terug en nu is Sonja aan de beurt
Daar gaat het arme kind, zij was zo vrolijk en zo braaf
Nog achtenzestig werst en in Den Haag daar woont een graaf

Ik zit nog na te peinzen en mijn vrouw stort menig traan
En kijk daar komen achter ons de wolven al weer aan
Dus Igor, ‘t is wel spijtig maar jij wordt geen virtuoos
Nog tweeenvijftig werst en daar was laatst een meisje loos

Nu Igor is verwijderd hebben wij weer even rust
Maar nee, daar zijn de wolven weer, op nog een part belust
De doodskreet van Natasja snijdt ons pijnlijk door de ziel
Nog zesendertig werst en in blauwgeruite kiel

Mijn vrouw en ik zijn over, dus we zingen een duet
En als ‘t even mee wil zitten halen we het net
Helaas, ik moet haar afstaan aan de hongerige troep
Nu nog maar twintig werst en Hoeperdepoep zat op de stoep

Ik zing nu weer wat lustiger want Omsk komt in zicht
Ik maak een sprong van blijdschap en verlies mijn evenwicht
Terwijl de wolven mij verslinden, denk ik “Dat is pech
Ja Omsk is een mooie stad, maar net iets te ver weg”

(Trojka hier, trojka daar)
Ja, je ziet er veel dit jaar
(Trojka hier, trojka daar)
Overal zit paardehaar
(Trojka hier, trojka daar)
Steeds uit voorraad leverbaar
(Trojka hier, trojka daar)
Zachtjes snort de samovaar
(Trojka hier, trojka daar)
Met een Slavisch handgebaar
(Trojka hier, trojka daar)
Doe het zelf met naald en schaar
(Trojka hier, trojka daar)
Is dat nu niet wonderbaar
(Trojka hier, trojka daar)
Twee halfom en een tartaar
(Trojka hier, trojka daar)
Een liefdadigheidsbazaar
(Trojka hier, trojka daar)
Hulde aan het gouden paar
(Trojka hier, trojka daar)
Foei hoe suffend staat gij daar
(Trojka hier, trojka daar)
Moeder is de koffie klaar
(Trojka hier, trojka daar)
Kijk daar loopt een adelaar
(Trojka hier, trojka daar)
Is hier ook een abattoir
(Trojka hier, trojka daar)
Basgitaar en klapsigaar
(Trojka hier, trojka daar)
Flinkgebouwde weduwnaar
(Trojka hier, trojka daar)
Leve onze goede Tsaar!