Het is maar net aan welke kant van het glas je geboren wordt.

Een bezoek aan de dierentuin stemt vooral triest. Dieren in gevangenschap zal nooit veranderen. Hoe we met ze omgaan en de hoeveelheid geluk (lees ruimte) die we ze bieden, hopelijk wel.

Waarom het 50 jaar duurt voor het opvalt, ik weet het niet. Wat is dat met apen? Die vraag ligt op ieders lippen. De een bedoelt: waarom zijn de apen zo verspreid over Blijdorp, terwijl ze vroeger ‘gezellig’ op een kluitje zaten. Anderen vragen zich af waarom de apen er zo ongelukkig uitzien.

Blijdorp is misschien wel de mooiste diergaarde van Nederland, ondanks dat dierentuinen na dit bezoek het meeste van hun glans verloren hebben.

Donderdag 21 juni, het begin van de zomer, Koning Winter is een beetje de weg kwijt en probeert zich er nog even tussen te wringen met een graad of 14 en een spatje regen. De koudste dag in maanden schrikt veel mensen af van een dagje dierentuin. Pap, een vriendin en ik gaan natuurlijk wel, ik vanzelfsprekend in korte broek.

Toen ik studeerde had ik een geliefde die niets liever deed dan naar de dierentuin en kinderboerderij gaan. Ik vond er na tig keer maar weinig aan, maar ooit op sleeptouw genomen naar geluk door de vrouw van wie je houdt? Die glimlach op haar gezicht als ze me begeesterd voorging, dat dus. Fijne herinneringen. Een jaar of twee geleden met mijn nichtje en haar Mama en Papa de dieren bezocht. Net zulke fijne herinneringen. Wat was Blijdorp gegroeid, de dierentuin is stiekum onder de treinrails doorgekropen en bijna verdubbeld in ruimte.

Waarschijnlijk zijn die herinneringen er de reden van dat ik nu pas merk hoe miserabel sommige dieren zijn. Ooit opgezocht wie er sneller is: een leeuw of een tijger. De tijger dus. In het wild heeft de tijger volgens het blije bord een jachtgebied van 10 tot 20 km2 en besluipen hun prooi tot op een afstand van 20, soms 10 meter, voor ze toeslaan. De Blijdorpse Sumatraanse tijger ligt in een kooi die hoogstens 10 bij 10 meter is. De begeleidende tekst kopt olijk “altijd op jacht”, maar de enige jacht die deze tijger kent, is de uitdaging om zijn kop zoveel mogelijk achter een pilaar te verstoppen terwijl mensen hem aangapen door het glas.

De giraffen wonen in een soort houten biervat, maar dan van de maat waar zij hun nek kunnen strekken. Geen idee of ze er gelukkig zijn, maar voor zulke grote beesten ziet hun thuis er net zo onnozel klein uit als de zonneweide waar ze kunnen loungen. We zagen nog een boel andere dieren voor we de apen vonden. Een telefoongesprek afgekapt omdat ik op “familiebezoek” ging. Later een foto geappt en toen snapten ze het. Echt veel humor hebben mijn zakenpartners niet, ik had iets bijdehands teruggeschreven.

 

Primatoleugen

De computer waarop ik dit typ, moet van Microsoft een naam hebben. De aap die slimmer is dan wij mensen, is een uitstekende naam voor mijn digitale typgeit. Bokito is een in Duitsland geboren mannetjesgorilla. Een jaar voor hij verhuisde naar Rotterdam, ontsnapte hij uit zijn verblijf en klom over een drie meter hoge glazen wand. Als een aap een keer ontsnapt, kun je erop vertrouwen dat hij het een tweede keer doet. En ja hoor, in 2007, toen een vrouw, die Bokito vier dagen per week bezocht en knettergek op hem was, het te bont maakte, ontsnapte hij weer. Dit keer liet het dominante mannetje een spoor van verwondingen na. Niet zijn schuld. Mevrouw IkDurfDeGroteGorillaUitTeDagen ging natuurlijk meteen huilenbalken over ongewenste consequenties van [haar] ongewenst gedrag en klaagde de dierentuin aan, ondanks dat ze gevraagd was het dier niet te provoceren.

De echte les is echter dat apendokters – duur gezegd, primatologen – poep praten als ze beweren de emoties en gevoelens van apen te kunnen doorgronden. Een mensenboef die ontsnapt, wordt naar een extrabeveiligde inrichting gebracht, om de kans op uitbraak te minimaliseren. Maar blijkbaar denken de ‘specialisten’ dat de apen, met wie wij 99 procent van ons DNA delen, domme dieren zijn. Wie is er hier nou de sukkeligste? Hoe kun je anders verklaren dat een gorilla uit twee verschillende dierentuinen weet te ontsnappen?

Diezelfde expert-figuren zien ook toe op het welzijn van onze naaste verwanten. Zij weten wat goed voor hen is. Blijkbaar is een klein miserabel hok wat alle levensvreugde uit deze prachtige dieren zuigt, de juiste omgeving om te floreren.

Gebroken, ongelukkige gorillas, is wat ik zag. Prachtige, edele dieren, een der mooiste creaties van Moeder Natuur ongelukkig in een klein kooitje. En waarom? Omdat het kan? Volgens de experts dan in ieder geval. Het is maar goed dat je niet bij hoeft te betalen voor het lachen als een hyena. Kiespijn is overigens wel extra.

Sommige bezoekers zijn ongetwijfeld teleurgesteld dat er glas tussen hen en onze bijna-broeders en zusters zit. Zo lastig bij het maken van schuldvrije, superieure selfies. Toen ik mijn reflectie zag in het glas dat ‘hullie’ van ons scheidt, realiseerde ik me eindelijk wat me al decennia lang ontglipte. Het moet anders. Dit is fout. Punt.

 

Oplossingen, geen problemen!

Ach je kent ze wel, managers die geen problemen, maar oplossingen willen. Nou je kunt het krijgen zoals je het hebben wil. Leuk geschreven GJ, maar wat zou jij dan doen?

De eerste stap is eerlijk zijn. Eerlijk over waarom we zo verzot zijn op dierentuinen, waarom het acceptabel is dieren te laten lijden maar bovenal kiezen.

Mensen en dieren hebben de ruimte nodig. De manier waarop we met gevangen dieren omgaan, lijkt sterk op die van een of ander kabinet dat zich uit de naderende woningcrisis probeert te bluffen door snipperbouw heilig te verklaren. Het vertoont veel gelijkenis met de ophokplicht uit de intensieve veehouderij. Lood om oud ijzer. Vrij vertaald: de ophokplicht – verpakt als snipperbouw – als je de moderne stedebouwkundige regels erop naleest, geldt net zozeer voor mensen als dieren. Het enige verschil is dat wij nog een beetje keuze hebben.

De tijger, beter bekend als ‘tegenwoordig tandenloos’, met voorheen 20 vierkante kilometer jachtgebied, is het beste voorbeeld. Die ruimte is er niet. Daarom horen tijgers niet in Nederlandse dierentuinen. Het argument dat de tijgers gered worden door een paar pechroofdieren ten toon te stellen in lokale menagerieen overal ter wereld, is niet meer van deze tijd. Internet en virtuele werkelijkheid geven geinteresseerden overvloedig de kans om alles wat hun hartje begeert, te weten te komen over deze koning van de jungle. Tijgertje kijken in gevangenschap vent slechts een boodschap uit: “het is bijna altijd OK om dieren slecht te behandelen voor ons plezier.”

Terug naar de primaten. Een man moet soms gewoon de ruimte hebben om man te zijn. Dinges, je weet wel. In de moderne wereld zijn de mogelijkheden beperkt. Gelukkig is er altijd nog voetbal of anders misschien je eigen milieuvriendelijkverwoestende monstertruck bouwen. Klagen is niet hetzelfde als het ergens niet mee eens zijn. Maar wat nou als je 99 procent mens bent en 100 keer sterker. Ja, ze bestaan. In 2012 schreef Nu dat “het DNA van de mens verschilt 1,37 procent van dat van de chimpansee, 1,75 procent van dat van de gorilla en 3,4 procent van dat van de orang oetan.” Medisch Contact, een tijdschrift voor artsen, over de onderlinge vergelijkbaarheid van mensen: “DNA van twee willekeurige mensen is er altijd een overeenkomst van 99,9 procent.” Wat is dan die ene procent meer of minder? Geef de apen de ruimte.

Vroeger, in die slechte ouwe tijd, was eentiende procent verschil in zichtbaar DNA genoeg om je te verdoemen. Tot begin vorige eeuw werden mensen ‘die anders waren’ rondgeparadeerd op de wereldtentoonstelling. Honderd jaar nadat man verliest van ijsberg, sommigen noemen het de Titanic, zit je urenlang verbijsterd naar je scherm te staren als je voor de eerste keer leest over het bestaan van menselijke dierentuinen, waar anderen uit zogenaamde ‘exotische’ oorden tentoongesteld werden, niet “ter leering” maar puur “ter vermaeck”.

Vooruitgang is als een schildpad, traag. Discriminatie gebeurt tegenwoordig subtieler, mensen tentoonstellen doen we niet meer. De sprong van eentiende procent verschil in DNA naar een procent is voorlopig echter nog te groot. Als het op dieren aankomt, herhaalt de geschiedenis zich. Gelukkig is niets onmogelijk.

 

Maak ruimte, dubbel en dubbel

Tijdens mijn wandeling in Blijdorp – de naam gaat steeds meer pijn doen – vielen een aantal thema’s op. China ligt mij na aan het hart. Ik denk dat er minder dan 100 mensen in Nederland zijn die meer dan een deel van “The Cambridge Ancient History of China” in de boekenkast hebben staan. Ik heb er twee, phew, dat was krap. Blijdorp is naast diergaarde ook botanische tuin, officieel goedgekeurd enzo. Het zal de meeste mensen ontgaan als ze door de Chinese sferen struinen. En nee, je kunt je schuldgevoel over wat we gekooide dieren aandoen niet afkopen met sfeer, anders was ik wel naar de Blokker gegaan voor een pak kaarsen.

Nu de tijgers naar geelere weides elders mogen vertrekken, komt er wat ruimte vrij. Pak ook die botanische sfeertuin op en verplaats ‘m naar de regio. Blijdorp is tenslotte een dierentuin! Tijdens mijn omzwervingen kwam ik diverse loze ruimtes tegen, zoals de rotonde op de foto. Weg met die hap, beton zien mensen overal, geef de apen de ruimte. Hun blijdschap is ons geluk. Twee vliegen, nee, ze hebben geen eigen permanente tentoonstelling nodig, in een klap. Minder deprimerend beton en meer ruimte voor de dieren, wedden dat mensen dan zonder bezwaard hart weer aapje durven kijken?

Voor alle zekerheid nog een tip van een amateur. Als de experts – niet lachen om de naam, die is ook maar op zeker moment uit iemands mond ontsnapt – zeggen dat de gorilla’s puntje puntje veel ruimte nodig hebben, doe eens menselijk en vermenigvuldig dat maal twee. Proefondervindelijke wijsbegeerte leert tenslotte dat primatologen vooral van niets weten. Heb je een aanval van medemenselijkheid, verdubbel dat laatste getal nog eens. Herhaal zolang je wil. De apen zullen je dankbaar zijn. De waarheid ligt tegenwoordig op het internet, dus ouders zijn je ook dankbaar. Heeft hun kroost eindelijk geen nachtmerries meer over het lieve, zielige knuffelaapje van 200 kilo, dat er zo triest uitziet, zo erg dat het lijkt alsof ze rijp is voor de slacht. En de apen zelf? Misschien is het grootste geluk wel onwetendheid. Iedereen weet dat onwetendheid bestaat bij de gratie van het feit dat je niet te vaak met je kop tegen de muur aanloopt. Groter = beter = gelukkiger = wat ze minimaal verdienen. Dus weg met de, in elegant betongrijs uitgevoerde, vierwegsfontein. Weg met de tijgers (naar betere oorden). En weg met de Chinese tuin (naar een locatie waar haar unieke diversiteit de aandacht krijgt die ze verdient). Zo zijn er vast nog een paar suggesties. Minder met meer, dat is de sleutel tot geluk. En zoals iedereen weet is geluk, de sleutel tot succes. Een win-win situatie, of is dat teveel management onzin?

Natuurlijk heeft de directie van Blijdorp last van hoogdravende idealen, Handel er dan ook naar. De waarheid is echter dat 99 van de 100 bezoekers naar de dierentuin gaan voor de apen. En dat is de moeder aller lessen. Stop met lezen en denk er rustig over na. “Het is de waarheid.” Ja, de katachtigen zijn leuk, zolang je ze niet aait. De marmotjes zijn lief, altijd en in alle soorten en maten. Maar dan komt de twijfel: heeft de ijsbeer het wel koud genoeg? Is het niet zielig dat er een hek tussen Mama en haar jonkies staat. En wat te denken van Mama neushoorn en haar dochtertje? Beiden zijn overigens tot dierentuin propaganda verheven. Ook, hoe kun je nou langnek-verstoppertje spelen – savanne editie – als je ‘leefruimte’ tien bij 30 meter is?

Over de vlinders maak ik me niet zoveel zorgen, ruimte genoeg [denk ik] en wat zijn ze prachtig. Maar de enige manier waarop dieren tot hun recht komen in de diergaarde is in al hun glorie. Dat betekent keuzes maken. Een paar soorten minder – de meeste dieren gaan zich vroeger of later toch verstoppen – leidt tot minder kassarecette. Voor even. Zogauw de grote omwenteling heeft plaatsgevonden en dieren net zo blij zijn in hun uitgebreide kunstmatige habitat als in de natuur, stromen de bezoekers toe, vliedend als schapen over de dam. Beter nog, ze vertrekken met zoete tranen, wellend in hun ogen en niet voor de laatste keer.

Er gloort hoop, maar dan moeten bezoekers en Blijdorp wel eerlijk zijn over hoe-wie-wat een dierentuin is. Het blijven dieren in gevangenschap. En ja de apen gaan mij aan het hart, om de meest menselijke reden die er is: verwantschap. Dat moet anders. Het kan anders en het kan beter. Veel beter.

Minder is meer is een veelgehoorde mangementkreet. Voor diegenen die niet geschoold zijn in flauwekul, een managementkreet is onzin verpakt als motivatie, zonder dat het werkt, met als neveneffect vaak het tegenovergestelde van wat men probeert te bereiken. In een ideale wereld laten mensen hun hart spreken en kunnen dieren praten. Tot die tijd: de slimste mensen weten dat het hart het hoofd regeert. Minder is meer en rechtvaardigheid is geluk

 

Naschrift

Meestal onthult mijn schrijfstijl hoezeer een onderwerp me raakt. Als ik kies voor heftige, indringende vergelijkingen, kun je er zeker van zijn dat waar ik over schrijf, me zwaar op het hart ligt. Oh ja, en ik ben ook voor statiegeld.

Ik hoop dat Blijdorp nog heel lang bestaat, maar wel met een paar wijzigingen. Als ik kan helpen Blijdorp weer blij te maken, altijd. De rechten van dit verhaal deel ik graag met de diergaarde. Met plezier klim ik in de pen om iets moois te schrijven over onze Rotterdamse dierentuin. Ook help ik graag mee bij het schrijven van de teksten voor de informatieborden, de digitale revolutie wordt overschat – vraag het maar aan de ouders – maar er moet wel iets verbeteren!