Vroeger Was de Aarde Plat – de Autobiografie van Heer Toonder Begint

Zoals de Spice Girls reeds [her]voorspelden: twee worden een. Weer een liefdesgeschiedenis, niet plat, edoch eerder verheffend.

Het eerste deel van de autobiografie van Marten Toonder “Vroeger was de aarde plat” is vermakelijk. Toch voelt het soms alsof er een stukje waarheid mist.

Geen idee hoe een supernormaal iemand als ik alleen maar wause vrienden kan hebben. En de broers zijn het mafst van allemaal. Dit verhaal is niet aan hen opgedragen maar wel hun schuld.

Documentaires zijn nogal GJ’s ding. Tijdens het aanschouwen van de avonturen van de aanbidders van de platte aarde heb ik krom gelegen van het lachen, geloof me ze zijn gekker dan de hele Tiger Kneuzencast bij elkaar. Laurel en Hardy schieten een laser over een meer om voor altijd te bewijzen dat de aarde recht is. Nog een geluk dat er niemand blind wordt, maar dit gaat echt nergens meer over. Dat weten ze diep in hun hart ook wel, alleen op Facebook over samenzweringen stamelen is ook maar saai.

Nadat ik de documentaire over platte aarde kijk, verander ik mijn Whatsapp-profielfoto tijdelijk in een advertentie voor het Platte Aarde Relatiebemiddelingsbureau. Ja, dat bestaat echt. Via via komt er een kennis om mijn klustechniek bij te spijkeren. Meneer heeft me een berichtje gestuurd en de afbeelding gezien. Hij is nogal zenuwachtig en bang om alleen in een kamer te zijn met de appelflap die gelooft dat de aarde een platte pannenkoek is. Na de instructie drinken we nog wat en tot mijn verrassing bazelt meneer urenlang over zijn vijfde, zesde en zevende zintuig. Even vergeten welke van de drie het beste aardstralen opvangt, maar echt gebeurd. Je blijft lachen.

foto standbeeld "ode aan marten toonder", Blaak Rotterdam, detailafbeelding professor Sickbock en de markies de Canteclaer

Standbeeld “Ode aan Marten Toonder” aan de Blaak in Rotterdam. In deze detailfoto staan professor Sickbock en de markies de Canteclaer afgebeeld. (afbeelding: Wikipedia, afbeelding is bewerkt.)

De broers – beiden zijn de leukste thuis – denken ook lollig te zijn als ze hier komen eten en brengen mij het enige echte platte aarde schoolschrift mee. Blijkbaar proberen ze me iets in te wrijven. En dat is nog niet genoeg, als tweede “bedankje” krijg ik het eerste deel van de biografie van Marten Toonder, de schepper van Olivier B. Bommel en Tom Poes. Als student in de jaren 90 werk ik bij de post en breng pakjes rond, ook bij bovenbazen. Lieve lezertjes, ben niet verbaasd als ik het ooit tot Minister van Dinges schop, want meteen nadat ik aanbel is er die band. We zijn beiden geabonneerd op de integrale werken van Olivier B Bommel. Alleen is degene die opendoet Minister van Justitie en ik student. Als nog-niet-volledige-uitgestudeerde is 60 euro per stripboek – er volgen er 40 – een rib uit mijn lijf, maar decennia later ben ik er maar wat blij mee.

Terwijl ik rondrijd in een rood PTT-busje, zo heette Post.NL vroeger, publiceert Marten Toonder het eerste deel van zijn autobiografie onder de naam “Vroeger Was De Aarde Plat.” GJ is altijd een trage leerling geweest en ik lees ‘m pas in 2020. De genialiteit van Toonder is een kwaliteit voor zelfverzonnen woorden die iedereen instinctief begrijpt. Soms zijn ze licht-archaisch maar je kunt ze letterlijk in ieder gesprek hergebruiken, prachtig en uniek.

Die stijl is uniek en niet hetzelfde als de toon in “Vroeger”, toch herken je onmiddelijk de hand van de meester met een vraagteken hier en daar. Vanaf bladzijde nul vraag de lezer zich af hoe hij in het ootje wordt genomen. Ondertussen doemen langzaam de contouren op van de beroemde personages uit de verhalen van Heer Bommel en Tom Poes. De familie Knots was een TV serie die veel later komt, maar het doet me denken aan tante Til, roze verf hier en daar rondspetterend terwijl een nieuwe wereld langzaam rijpt.

Toonder heeft zijn ouders nooit echt leren kennen of begrepen, religie nog minder. Ieder huisje heeft zijn kruisje, desondanks is Marten Toonder bijzonder bevoorrecht als hij zijn toekomstige vrouw ontmoet op zestienjarige leeftijd, ze gaan samen naar dansles. In tegenstelling tot de appelflappen in de platte aarde docu snappen beiden zonder woorden dat ze voorbestemd zijn. Zowel de vader van Marten als die van Phiny zijn kapitein. De rivaliteit tussen beiden dwarsboomt hun ontluikende liefde desondanks niet. Nooit geloofd dat tegenpolen elkaar aantrekken en dat is hier ook niet, beiden zijn geboren verhalenvertellers waarbij Phiny eerder doorbreekt dan Marten.

Van het jongetje dat niet kan leren (omdat hij zijn huiswerk niet maakt) schopt Toonder het tot jongeman met HBS diploma ondanks dat hij zijn examen scheikunde verwart met een filosofisch schotschrift. Het mag een wonder heten dat hij ooit zover geraakt is, gezien de verhuisdwang van zijn moeder. Iedere twee of drie jaar voelt die de noodzaak tot omploegen. Wie weet, misschien stimuleerde dat ankerloze Toonders latente drift naar een fantasiewereld. Overigens blijf je als lezer achter met veel vragen na het eerste deel van zijn autobiografie. Toonder tekent, soms eigen werk maar meestal doet hij inspiratie op uit Engelstalige kranten. Geen idee hoe het verder gaat, het eerste deel stopt in 1939. In 1994 schrijft krant Trouw (opgericht in de oorlog) onder de kop “geen verzetsheld, wel verzetsman” de houding van Toonder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Anderen vinden dat een te genereuze benaming voor het weinige verzetswerk dat Toonder heeft gedaan vanaf najaar 1944.

Toonder noemt zichzelf een geboren verhalenverteller en dat maakt mij op mijn hoede, alles klinkt net iets te mooi. Een tikje meer heer Bommel en wat minder Tom Poes maakt het verhaal authentieker. In het eerste deel van zijn autobiografie draait het vooral om de vooroorlogse jaren waarin hij zichzelf leert tekenen met behulp van Amerikaanse strips.

Marten Toonder is de reden dat ik de Nederlandse taal voor slechts 99 procent wil afschaffen. Het boek krijgt vier uit vijf sterren om twee redenen. De manier waarop hij de titel “Vroeger was de aarde plat” door dit eerste deel van zijn memoires weeft, is de auteur onwaardig. Te gemakkelijk. Een zwerver vertelt tiener Marten dat onze planeet plat is en geeft hem en passant een klein zilveren schildpadje dat geluk moet brengen. Na zijn middelbare-schoolexamen gaat hij drie maanden varen met vader en “ontdekt” dat je eerst het zeil van een passerend schip en dan pas de romp ziet. Die excercitie herhaalt hij nogmaals als beginnend illustrator.

De tweede reden is dat Marten Toonder eigenlijk een liefdesverhaal schrijft. Ben dan ook dankbaar dat je je vrouw al mag ontmoeten als je 16 bent en zolang bij haar kunt zijn. Uiteindelijk zal een van beide geliefdes alleen achterblijven. Dat heeft niks met “ik hou meer van jou” te maken maar met het lot – Toonder gelooft niet in goden. Natuurlijk is zoiets gruwelijk, kijk maar naar ons Pa. Maar als je terugkijkt is het alternatief vele malen slechter. Ooit geprobeerd “Het Einde Van Eindeloos” te vertalen? Onmogelijk, zelfs Beer Blaaskaak – weer eens wat anders dan Betty Beer – vindt liefde en adoratie in de vorm van juffrouw Dolly. Dat had heer Bommel nooit durven dromen. En dan wel je ogen sluiten voor je eigen geluk in je autobiografie? Een misser eerste klas.

Ergens aan het begin schrijft Marten Toonder “Vroeger was de aarde plat en pi drie.” Toch vijf sterren dan maar? Als pi drie is, is een cirkel geen cirkel en kan de aarde niet rond zijn. Prachtig toch, maar geen vijf sterren.

Kopfoto gemaakt door Morning Brew, gevonden op Unsplash. Afbeelding is bewerkt.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*