Negatieve Rente – Of Hoe Maak Je een Econoom Gek?

Laat je niks wijsmaken door bankbobo’s in driedelig grijs. Negatieve rente is geen standaard monetair beleid maar een experiment. Het middel zou wel eens erger dan de kwaal kunnen zijn.

Het gaat zo goed met onze klanten dat we je binnenkort moeten ontslaan. Dat gaat nergens over. Toch wel, de toeleverancier waar het haasje v/m werkt maakt pas op de plaats. Afnemers kunnen niet genoeg nieuwe collega’s vinden voor de uitpuilende orderportefeuille. Daar sta je dan met je goeie gedrag.

Vandaag een nogal technisch verhaal dat begint bij de vraag wat geld is. Keynes, een beroemd econoom, formuleert het als een drietand. Geld is een rekenmiddel, een ruilmiddel en een spaarmiddel. Tien schapen voor een paard. De dag daarop wordt het geld uitgevonden. Net je schaap ingeruild voor pecunia maar honger en dorst? Koop je toch gewoon een paar kilo lamsbout, wat kampvuurhout en een een half dozijn amfora wijn? Asterix bestond nog niet, maar als je iets minder dorstig was kon je de sestertien ook bewaren voor later.

Dat geld jaarlijks minder waard wordt is een moderne uitvinding. De Europese Centrale Bank mikt op zo’n twee procent per jaar. Voor de overheid heeft inflatie een groot voordeel. Het maakt terugbetalen van de staatsschuld goedkoper.

Geld onder je matras verbergen voor de komende twintig jaar, als de kinderen het huis uitgaan, zodat je ze onder de tafel een gedeelte van de erfenis kan geven? Slecht idee – en kostbaar. Na jouw begrafenis kost die nieuwe auto 30.000 euro, de helft meer dan de 20K die je twee decennia eerder onder je matras propte. Je kunt beter belasting betalen, de overheid verliest nooit.

Overheden houden ook van inflatie omdat het een indirecte manier is om je reele loon te verlagen. Prijsstijgingen maken alles duurder. Je salaris stijgt ook, maar minder hard. Het gaat goed met de economie dus krijg je drie procent loonsverhoging, hoera. Tot je beseft dat alles vier procent duurder is geworden – en jij inmiddels een procent armer. Een keer is niet erg, maar jaar op jaar is een pijnlijker verhaal.

Wat je krijgt en wat je ervoor koopt is in een notendop het verschil tussen reeel en nominaal. Meer is niet altijd beter. Je gaat er alleen op vooruit als jouw “winst” groter is dan de prijsstijging die we allemaal voor onze kiezen krijgen.

Geld is en blijft een raar ding. Iedereen vertrouwt op papiertjes uit Frankfurt waar letterlijk bruggen naar nergens op gedrukt worden, welkom in het 21ste eeuwse Europa. Geld heeft alleen waarde als je er blind op kunt vertrouwen dat je het kunt inruilen voor goederen en diensten. Toiletpapier hebben we allemaal in overvloed.

Centrale banken hebben een beperkt aantal knoppen om de economie te stimuleren. Rente is het belangrijkst. Gaat het te goed, dan stijgt de rente. Daarmee wordt het duurder om geld te lenen en te investeren. De economie koelt een beetje af. Is de werkloosheid hoog en moet de economie gestimuleerd worden, verlaag je de rente.

Net als in een casino kun je de rente niet eindeloos verlagen. Als je geld op is, stopt het roulettewiel met draaien. Een rente onder nul is iets soortgelijks, alsof Catwoman een hendel overhaalt die de zwaartekracht op z’n kop zet.

Banken werken volgens simpele principes. Mevrouw A heeft pecunia teveel en leent het uit aan de bank. Daarvoor krijgt ze een vergoeding. Mevrouw B wil een huis kopen en heeft geld nodig. Het verschil in rente – de huurprijs van geld – is winst voor de bank. Wat bankieren spannend maakt is dat mevrouw A haar geld direct kan opeisen en de bank dat niet kan als ze een hypotheek verstrekken aan mevrouw B. Daarom is bankieren “zo leuk.” En jij dacht dat het de bonussen waren. Mallerd.

Spannend voor ons allemaal is dat banken geld creeren door ingeleend geld meer dan eens uit te geven. Dat gaat goed zolang iedereen blij is en vertrouwen heeft in de bank. De rapen zijn flitsgaar als er massale paniek ontstaat, een vertrouwenscrisis waardoor spaarder hun geld nu terugwillen.

In 2007 gebeurde zoiets bij de Engelse bank Northern Rock. Mensen stonden in de rij om hun tegoed op te eisen. Voor veel economen, inclusief mijzelf, was het een teken aan de wand. Hoe kan het gebeuren, dacht iedereen? Een lange crisis volgde omdat financiele instellingen fout gegokt hadden. Zelf hebben ze er weinig last van gehad.

Als het slecht gaat met de economie, probeer je mensen te verleiden geld uit te geven. Voor investeringen geldt, hoe lager de rente, hoe beter. Tien jaar later kijken we terug op jaren van ongekende economische groei. Sparen is zinloos en papier-gevulde matrassen kunnen in brand vliegen. Niemand weet meer waar hij met zijn geld naar toe moet. De rentestanden zijn historisch laag. Brexit en het handelsconflict tussen China en de Verenigde Staten wakkeren bakerpraat over de komende recessie aan. Olieprijzen en Iran ook, maar da’s niks nieuws.

Centrale banken hebben zich in een hoek geverfd met een decennium aan lage rentes. Verlaag de rente nog verder en hij zakt door het ijs. Toch gebeurt het. Banken betalen de BaasBank om hun geld te bewaren. Inmiddels rekenen diezelfde banken miljonairs kosten omdat ze geld stallen bij hun private bank.

De invloed die geld heeft op de economie zal waarschijnlijk nooit volledig begrepen worden. De ene groep economen zegt dat “uiteindelijk” monetair beleid geen invloed heeft op de economie, anderen betwisten dat. Zelf verwacht ik dat vanaf het moment dat rente en de beschikbare hoeveelheid geld “werkkapitaal” werden voor de Centrale Bank om de economie te stimuleren, twee een werden. Weer wat geleerd van de Spice Girls.

Een lage rente is een prikkel om geld uit te geven, dat geldt voor zowel burgers als bedrijven. En ja ja, de overheid geeft altijd geld uit, ik weet het. Wanneer de rente onder nul zakt, kijken niet alle koppen dezelfde kant meer op, iets waar het systeem ondanks sussende woorden niet op is voorbereid. Deflatie – dingen zijn morgen goedkoper dan vandaag – is de grootste gruwel voor de economie die er is. Waarom nu een auto kopen als diezelfde melkbus volgende week nog goedkoper is? Dezelfde vraag geldt voor banken. Spaarder vertrouwen je met hun geld maar als iedereen tot morgen wacht met het kopen van een huis, hoe verdien je dan vandaag geld?

Toch betalen commerciele banken om een gedeelte van hun overschotten te stallen bij de Centrale Bank. Ze zijn daartoe verplicht omdat ze meer geld uitlenen dan ze hebben. Dat schijnt zekerheid te geven. Rekentechnisch is min maal min plus – per afspraak overigens – maar in geldzaken vloeit uit kosten maal kosten niet automatisch winst voort. Faillisement is een beter begrip.

Staatsobligaties worden geacht zekerheid te bieden, nou dat doen ze, maar dan van het verkeerde soort. Pensioenfondsen zijn verplicht een gedeelte van hun premies te beleggen in Europese staatsobligaties, ook als die een negatieve rente opleveren. En de overheid maar juichen dat ze zo goedkoop leent. Lenen en niksdoen levert de staat zelfs geld op. Daarom wil de overheid misschien wel meer wil gaan investeren, zoals gewoonlijk over de rug van onze kinderen maar dit keer dus dubbel.

Geld nemen in plaats van geven is leuk voor de Centrale Bank. Hopen dat daardoor zakenbanken gedwongen worden geld uit te lenen is iets anders. Het gaat goed met de economie en alles wordt alleen maar duurder en duurder, denk aan de huizenprijzen. Vroeger of later krijgen investeerders en consumenten door dat er iets mis is. Ondertussen heeft scheidend Europese Centrale Bank president Draghi de rente verlaagd van min 0,4 naar min 0,5 procent. En als dat niet genoeg is? Hoe diep kun je gaan? En jullie maar denken dat ik de enige gekke econoom ben.

PS, voor het eerst in mijn leven heb ik een onfeilbare investeringtip: brandkasten. Mocht je er liever een kopen, wel contant afrekenen en zelf ophalen. Je wil tenslotte niet dat boeven weten dat je thuis een kluis hebt. Dat is in ieder geval wat ik tegen de belastingdienst zeg als ze erachter komen. Wat een toestand die negatieve rente.

Kopfoto: Met de klok mee Duits bankbiljet van 100.000 Reichsmark uit 1923; Nederlands guldenbiljet uit 1949 en een Zimbabwaans bankbiljet uit 2008 van 100 biljoen dollar. Een biljoen is een 1 met 12 nullen en heet in het Engels triljoen. Dat kun jij ook weten als je meer Donald Duck leest.