Volgende keer je boterham gewoon in boerennederlands uitlachen?

Deze is voor Mam, ik bedoel natuurlijk ons Ma, maar voel je vrij om tijdens het lezen aan iemand van wie jij houdt te denken.

Trouw is een oorlogskrant, opgericht in 1943 om slechte buitenlandse invloeden te weren. Anno 2020 denkt de krant daar heel anders over, gezien het in-trieste reutelverhaal van de krant’s ombudsman. Verras eens met een stukje waarom ombudsman (m/v) altijd mannelijk is, maar excuustruus (m/v) onveranderlijk in de vrouwelijke vorm geschreven wordt. Met hartelijke verontschuldigingen aan mevrouw Truus.

Amerikanen zeggen – niet in het Nederlands natuurlijk – dat een advocaat die zichzelf als client heeft, een dwaas is. Vervang advocaat door ombudsman en je hebt de variant der Lage Landen te pakken. De Vierde Macht begrijpt het ongetwijfeld niet als ik verwijs naar een slager [J. van der Ven] die zijn eigen vlees keurt. Te weinig moeilijke woorden plus overvloedig gebruik van uit de gratie geraakte zegswijzen.

De echo in mijn hoofd zegt dat een ombudsman een onafhankelijk persoon is die klachten behandelt. Een goede ombudsier huilt niet met de wolven in het bos, maar nagelt als het nodig is de broodheer aan het kruis. De ombudsman van Trouw doet het anders. Lezers zijn niet blij de toename van het aantal Engelse leenwoorden in de krant. Ze hadden beter niet bij de ombudsman aan de bel kunnen trekken.

Het schotschrift van Trouw’s ombudsman, gaaf woord enzo, begint onder de kop “Het door lezers gehate leen-Engels is niet altijd te vermijden” met de constatering dat er vaak goede alternatieven voor leenwoorden zijn. Gebruik ze dan!

“En de Award gaat naar..

Lezers houden niet van ‘Award’, een woord dat de eerste acht maanden van dit jaar 55 keer de krant haalde. Het gaat om een prijs. Maar wat moet je als zelfs Nederlandse organisaties spreken over ‘De Gouden Eeuw Award’?”

Je werk doen?

Ombudsman zijn is niet meer wat het was. In plaats van een serieus antwoord aan de lezers, grapt meneer in het kopje iets over de award die naar puntje, puntje gaat. Het zal wel, maar waarom is Award met een awkward hoofdletter geschreven. Nog zo’n onbewust ingeslopen Amerikanisme [4] dat alleen de meer elitaire grachtengordelpers zich kan veroorloven. Als Jan met de Pet zeg ik: “gooi er maar in.”

Dat is dus drie keer bingo voor het woord ‘Awkward”. Ofzo. Vroeger was alles beter, vooral mijn Engels.

“Bijna altijd gebruikt de redactie dit woord bij het noemen van de officiële prijs.”

Ammehoela, geweldig Nederlands woord trouwens. Als het prul “Het Enige Echte, Officiele Gouden Kalf Eeuw Award” heet, dan gebruik je ‘award’ in de naam. Verder alleen in een direct citaat. Oh wacht, in een echte zin hoort een werkwoord. Daar gaat het hier niet over. Doeg!

Als niet-mishandelde turnsters zich niet herkennen in een ‘statement’ dan zet je dat woord tussen aanhalingstekens als het uit een citaat komt. Schrijf je dat turnsters zich niet herkennen in een verklaring, rep je niet over ‘statement’. Hoe moeilijk kan het zijn?

Herinnert u zich nog het gevalletje sjoemelsoftware? De Nederlandse pers importeerde dat ‘rare’ taaltje maar wat snel uit Vlaanderen. Blijkbaar is er op mij als Reservebelg heel wat van de taalstrijd afgewreven. [Welk omgebouwd Anglicisme verwijs ik hier naar?] Niet voor niets dat Belgie keer op keer de Taalstrijd der Lage Landen wint.

Doe nou niet
In Brabant plakken [pre-gluée, mét streepje] we als hyperbool vaak de kreet ‘kei’ aan het begin van woorden. In een duidelijk gevalletje keifout op herhaling begint de ombudsman aan het volgende uitheemse schrikwoord onder het kopje ‘Ook not done’. Dat moet je dus niet doen. Met andere woorden, de ombudsman van het ooit zo trotse Trouw lacht lezers keihard in het gezicht uit. Wedden dat Trouw ondertussen in geheime afspraken met de regering, na lang bedelen, Coronasubsidie heeft gekregen, zich nog steeds verwonderend waarom zoveel lezers hun abonnement opzeggen? En zo schrijf je dus een moeilijk leesbare zin die rechtstreeks in de krant kan.

Sinds kranten niet meer geloven in de meerwaarde van hun papieren versie, zijn zij van hun anker losgeraakt. Er zijn alternatieven om zaken als ‘not done’ te bestempelen, iets wat desondanks twee keer in dezelfde column gebeurt. Toch blust de Trouw-ombudsman onze brandende nieuwsgierigheid niet. Nog steeds geen idee hoe je het ook kunt noemen. Ondanks dat een echte columnist mag schrijven wat men wil, hebben verstandige columnnisten meelezers, vaak familie of vrienden en meestal ook een redacteur die er zulke schoonheidsfoutjes moeiteloos uitpikt. Zal wel te duur zijn voor het betere bedrukte wc-papier tegenwoordig. [2]

Zeurkous
Dan opent zich de doos van Pandora en de klagende lezer krijgt te horen dat het allemaal wel meevalt. Tellen om te misleiden. “As we speak”, een ongelooflijk lauwe variant op het oer-Hollandse ‘ondertussen’ heeft dit jaar de krant nog niet gehaald, dus het valt wel mee met die ongewenste leenwoorden. Nee dus, als mensen vandaag nog steeds worstelen met foute woorden die ze jaren eerder lezen, maakt de krant het wel erg bont. Terug naar het eerdergenoemde vak van slager. Ombudsman wordt je alleen als je pijnpunten met mooie woorden – en soms de botte bijl – kunt wegmasseren. Het valt wel mee, dat excuus is dit jaar [nog] niet gebruikt.

Een ombudsman staat symbool voor een onafhankelijke vredesrechter tussen commerciele krant en betalende klant. Misschien niet echt verstandig om de lezer die zich al jaren opwindt over taalvervuiling om de oren te meppen met “rustig aan maar.” Voelt als spijkers op laag water zoeken. Gelukkig is de ombudsman nog niet klaar met ons [zijn] lezers bespugen.

Verkeerd daglicht

“En is ‘framing’ hetzelfde als ‘beeldvorming’?”

Auw, dit is wel erg pijnlijk. Wanneer je als schrijver niet weet wat een woord betekent, wat zeg je dan eigenlijk? En hoe kunnen lezers die door de auteur geinformeerd wensen te worden het ooit snappen? Weet je wel wat je bedoelt en begrijp je nog wel waar het over gaat als je een ‘leenwoord’ niet in het Nederlands kunt vertalen? Ook voor de samenzwering van de dag moet je bij GJ zijn. Als journalisten niet weten wat woorden die zij gebruiken, betekenen, schrijven ze dan wel de waarheid? En weer een zin met drie werkwoorden op een rij, tsjakka!

GJ weet al tijden dat Gert-Jan alleen serieus genomen wordt als hij zichzelf belachelijk maakt. Hier komt ie. “Ook voor ‘bubbel’ is niet direct een kort alternatief beschikbaar” Begin maar met lachen want in veel gevallen denk ik dat “zelfgekozen realiteit” voldoet. [3]

Niet leuk genoeg? Dan probeer ik het nog een keer. “En is een ‘startup’ helemaal hetzelfde als een ‘beginnend bedrijf’?” Nee, natuurlijk niet, maar context is nu juist de kunst van het vertalen. Sowieso een suffe vraag, want welke man denkt er bij Silicon Valley Eindhoven niet aan het omgekeerde van siliconen dalen? Brabo’s zijn dom, blondines ook. Als je dat gelooft ben je pas echt stom.

Helaas is mijn Engels vol fouten, ondanks dat ik soms ook in het taaltje pruttel. Misschien heb ik het mis, maar is start-up als zelfstandig naamwoord niet met een streepje? Verder heb je nog ’to start up’, zeg maar iets beginnen. En als ik het fout heb, kunnen jullie drie keer om mij schateren. Graag gedaan.

“Voor sommige genoemde leenwoorden is het moeilijk een alternatief te vinden.” Klopt helemaal, maar alleen als je niet geschikt bent als journalist.

Het fenomeen ‘pop-up-redactie’ is net zo’n onnozele irritatie als live-blog, liefst een waarbij je jezelf door zes uur irrelevantie moet worstelen om tot de conclusie te komen dat de sensationele kop van het live-blog waar alles mee begon, hetzelfde is als de inhoud van de gebeurtenis. Lees nooit de krant zonder bretels. Je broek zakt gegarandeerd af en zonder ziet die roze olifantjesonderbroek er maar raar uit.

Gelukkig weet de ombudsman wel raad met de term ‘pop-up-redactie’. Het gaat immers over het beschermen van de broodheer. Sorry, archaisch woord, ik bedoel natuurlijk degene [5] die de hypotheek betaalt. ‘Over die term klagen lezers niet.’ Misschien omdat er een idee in hun hoofd plopt dat ze vertelt: opzeggen als de bliksem die hap? Zomaar een gedachte die in mij opkomt.

Dat ‘pop-up-redactie’-verhaal eindigt met het woord ‘begrijpelijk’. Snap er niks van. ‘Waarom die redactie herhaaldelijk sprak over een ‘dagelijkse update’, is minder logisch.’ Wederom begrijpelijk dat ik niet kan slapen, op zoek naar een voor-de-hand liggende verklaring, logisch toch?

Want? Waarom? Maak ons deelgenoot van het machtige ombudselijke denkraam, want ik dinges er geen snars van. Aan de andere kant, de moderne krant verkoopt advertenties en verbijstert, maar informeren, ho maar.

Hebban olla uogala nestas
Tot slot gaan we dit weekend terug naar de jaren tachtig. Gert-Jan dreunt op de middelbare school braaf iets op over hoe vogeltjes al sind 1100 nesten bouwen. Je zou het niet zeggen als je het origineel leest.

Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu [6], [11]

Iedere cirkel is rond, dat weet ik ook wel. Toch moet ik lachen als in de laatste alinea de ombudsman zich realiseert dat hij nog geen enkel fatsoenlijk argument heeft gegeven waarom er zoveel onnodige en onbegrijpelijke Engelse kreten in Trouw staan. Als minachting voor je klant je eenmaal in het bloed zit, dan is er geen houden meer aan. De paragraaf waarmee de ombudsman afsluit, is getiteld “last but not…” Terug naar mijn pleidooi voor spreek je moerstaal. Dat slaat als een tang op een varken.

De wereld verandert vooral omdat de mens haar mishandelt. Trouw schrijft veel over het milieu, ijsberen die smelten en uitgemergelde poolbergen die ver van hun natuurlijke leefomgeving naar eten zoeken. Ondertussen voert de krant een taalkundige [7] aan die zegt dat een levende taal nu eenmaal verandert. Dat is nog geen reden om je eigen nest te bevuilen, ombudsman.

Pas trouwens ook op voor het addertje onder het gras. Om zijn eigen ongelijk bij te zetten, wijst oompje oneerlijk taalpuristen er toch maar even op dat een levende taal verandert. Bij het woord taalpurist denk ik aan iemand die voor het juiste gebruik van de taal is, niet iemand die denkt dat taal nooit kan veranderen. Ongeveer met exact vergelijken en vervolgens potentiele critici de wind uit de zeilen nemen, is een wel erg lelijke manier om je eigen falen te verbergen.

Met veranderende taal zeg je eigenlijk: het is niet mijn schuld. “Een redactie die een ‘Dance Event’ omdoopt tot ‘dansfestijn’ wordt door jongeren niet begrepen.” Dat impliceert dat de redactie wel uitheemse kreten moet gebruiken. Anders slaan de krantenkoppen binnenkort alarm over het feit dat steeds minder jongeren de krant lezen. In 2013 ging de Amsterdamse discotheek “Dansen bij Jansen” voorgoed dicht. Waarschijnlijk kwam dat omdat studenten eind 2012 allemaal tegelijk geheugenverlies kregen en niet meer wisten of het Jansen of Janssen was, waar ze konden dansen. Aan de andere kant, geen journalist die het in zijn hoofd haalt om het Dancing bij Jansen te noemen. Zo gaaf waren de jaren vijftig nu ook weer niet.

Het is opvallend dat de pers vooroploopt bij de verengelsing van onze taal. Keer op keer stuit ik erop. Een artikel in NRC verwijst onlangs naar de foto aan het begin van het verhaal als een ‘still’ uit de film. Sinds wanneer is scene of schermafbeelding niet goed genoeg meer? Moeilijk woorden leiden af, dus wat heb je te verbergen? Overigens valt dit verhaal met 2300 woorden volgens NRC onder de long-reads, lange verhalen waarvoor eigenlijk geen plaats is op internet.

Onvermijdelijke verandering is het excuus van Trouw om de krant vol te stoppen met Engelse kreten. Wil je bij de verandering horen en vooroplopen, kies voor het Chinees. Een van de bekendste uitdrukkingen is 没有,’méi yŏu’ [Mandarijn], [niet hebben]. Het betekent nee. Tot we het Nederlands inruilen voor het Engels zeg ik nee tegen Engelse leenwoorden en falende ombudsmannen.

Aardige dingen over anderen schrijven doet de pers niet aan. Nou, dat kan ik ook. Q.E.D. En dat zoek je maar lekker zelf op.

Kopfoto gemaakt door Ivan Shilov, gevonden op Unsplash en Paul Kempeneers, gevonden op Wikipedia. Afbeeldingen zijn bewerkt en gecombineerd.

—

[1] Awkward betekent pijnlijk of ongemakkelijk, bijvoorbeeld een pijnlijke fout.

[2] Vlekvrij is een andere discussie.

[3] Zelfgekozen realiteit? Bijvoorbeeld de gedachte dat als je maar lang genoeg roept dat Engelse woorden in een Nederlandse krant onvermijdbaar zijn, het ook echt waar wordt.

[4] Zeker in het Amerikaans-Engels worden vervangende woorden voor een eigen naam die met een hoofdletter beginnen, vaak ook met een hoofdletter geschreven.

JP, man met dubbele voornaam ontving gisteren “Het Enige Echte, Officiele Gouden Kalf Eeuw Award”. Bij zijn dankwoord benadrukte de winnaar nogmaals dat ook in 2020 hij niets van zijn woorden terugneemt en zeer vereerd is met deze Prijs.

Ik geef toe, het voorbeeld sluit niet helemaal aan bij de Engelstalige praktijk, maar de kans om een mede- dubbele voornaam [5] een schop onder de kont te geven, laat ik niet liggen.

[5] Licht geval van spellingspaniek, hoe schrijf je “mede- dubbele voornaam” eigenlijk? Ach, is weer eens wat anders dan allemaal Franse leenwoorden in het Groot Dictee der Nederlandse Taal.

[6] Je kunt ook gewoon zeggen: ik hou van je.

[7] Of is de geciteerde vrouwelijke taalkundige een gedwongen excuustruus? Lastige vraag [8]

[8] “Geen alternatieven zijn er eveneens voor Trouws ‘pop-up-redactie’” Stel je nou voor dat een Nederlandse krant het idee voor de activiteit pop-up-redactie, ah heerlijk veel streepjes, had verzonnen, hoe zou het dan heten? Of had het dan nooit bestaan?

[9] “Geen alternatieven zijn er eveneens voor Trouws ‘pop-up-redactie’” Ineens schaam ik mij een stuk minder voor mijn kromme kronkelzinnen.

[9] Overigens strijkt die pop-up-redactie – kan niet genoeg van de streepjes krijg – neer in een verpleeghuis. Ik verzin het niet.

[10] Trouwens, wat is dat eigenlijk, zo’n pop-up-redactie? Zal wel iets met niet-op-kantoor [I ♥ streepjes!] werken tijdens corona of nestjes bouwen te maken hebben.

[11] “Hebban olla uogala nestas” zijn zover bekend de oudste, overgebleven geschreven woorden in een West-Vlaams dialect van het Oudnederlands. Tenminste tot 2010. Inmiddels zijn er taalwetenschappers die denken dat het eerder Oud-Engels is met een Vlaams accent. Zelfs de geschiedenis van de taal leeft. Dat Oud-Engels verklaart trouwens veel.